Format, marginesy, papier, okładka i skład krok po kroku
Przygotowanie książki do druku to etap, na którym surowy tekst zamienia się w pełnoprawną publikację. W modelu self-publishingu to autor podejmuje decyzje, które w tradycyjnym wydawnictwie leżą po stronie zespołu redakcyjnego, grafika czy działu DTP. Właśnie dlatego warto wiedzieć, na co zwrócić uwagę, by gotowa książka wyglądała profesjonalnie, była czytelna, estetyczna i zgodna z wymogami drukarni.
1. Wybór formatu książki
Format książki to fizyczny rozmiar Twojej publikacji, który ma znaczenie nie tylko wizualne, ale też praktyczne i ekonomiczne. Najczęściej wybieranym formatem w Polsce jest A5 (148 × 210 mm) – poręczny, uniwersalny i dobrze znany czytelnikom. Sprawdza się w beletrystyce, poradnikach i książkach osobistych. Format B5 (176 × 250 mm) jest większy i częściej wykorzystywany w publikacjach naukowych, edukacyjnych i tam, gdzie liczy się większa przestrzeń na tekst. B6 (125 × 176 mm) to format kieszonkowy, często używany w poezji, krótkich formach literackich lub książkach o osobistym charakterze. Rzadziej wybierane, ale bardzo efektowne są formaty kwadratowe, np. 210 × 210 mm – szczególnie przy publikacjach artystycznych, książkach dla dzieci lub fotoalbumach.
Przy wyborze formatu warto kierować się nie tylko estetyką, ale też wygodą druku. Drukarnie cyfrowe mają często ograniczony zestaw dostępnych formatów – najlepiej wybrać taki, który znajduje się w ich standardowej ofercie. Ma to wpływ na koszty, czas realizacji i możliwość druku w technologii print-on-demand.
2. Marginesy, spady i pole bezpieczne
Odpowiednie ustawienie marginesów i spadów to podstawa profesjonalnego składu. Spady (ang. bleed) to obszar, który wykracza poza format strony – zwykle o 3 mm z każdej strony – i umożliwia precyzyjne przycięcie publikacji po wydruku. Elementy graficzne lub kolorowe tła, które mają sięgać do samej krawędzi strony, muszą wychodzić poza format netto właśnie o te 3 mm, by uniknąć białych brzegów.
Marginesy wewnętrzne (czyli od strony grzbietu) powinny być szersze niż zewnętrzne – szczególnie przy grubszych książkach. Dzięki temu tekst nie zostanie wciśnięty w oprawę i będzie wygodny w czytaniu. Typowe wartości to np. 20–25 mm od grzbietu i 15 mm po zewnętrznej stronie. Do tego dochodzi tzw. pole bezpieczne, czyli strefa, w której nie powinno się umieszczać tekstu, numerów stron czy grafik – najlepiej trzymać się 5–10 mm od każdej krawędzi wewnątrz marginesów, by uniknąć przycięć lub zniekształceń.
3. Wybór papieru
Papier wpływa na wrażenia czytelnicze, wagę książki, estetykę i koszt druku. W publikacjach tekstowych najczęściej stosuje się papier offsetowy o gramaturze 80–100 g/m² – biały, matowy i niedrogi. Alternatywą, często wykorzystywaną w beletrystyce, jest papier kremowy (chamois), który jest łagodniejszy dla oczu i daje cieplejszy wygląd całości.
Jeśli publikacja zawiera dużo ilustracji, zdjęć, wykresów lub infografik, warto rozważyć papier kredowy – błyszczący lub matowy – o wyższej gramaturze (130–170 g/m²), który lepiej odwzorowuje kolory. Ekologiczną opcją są papiery z recyklingu, które wybierają autorzy i wydawnictwa dbający o zrównoważony rozwój. Dobierając papier, warto poprosić drukarnię o próbnik – różnica między 80 a 100 g/m² czy między bielą a ecru może być bardziej znacząca, niż się wydaje.
4. Skład i łamanie tekstu
Skład książki, czyli tzw. łamanie tekstu, to proces nadawania jej struktury i kształtu. Dobrze przygotowany skład sprawia, że książka jest czytelna, harmonijna i estetyczna. Można go wykonać w profesjonalnych programach, takich jak Adobe InDesign (najczęściej używany w wydawnictwach) lub Scribus (darmowy, ale bardziej wymagający). Coraz więcej autorów korzysta też z Vellum – narzędzia na Maca, które umożliwia szybkie przygotowanie wersji drukowanej i e-bookowej.
Przy mniejszych publikacjach edukacyjnych, workbookach lub plikach PDF do pobrania wystarczą narzędzia takie jak Microsoft Word lub Canva. Ważne jest jednak, by zadbać o takie elementy jak odpowiednia interlinia, justowanie tekstu (wyrównanie do obu krawędzi), logiczny podział rozdziałów, dzielenie wyrazów, spójna typografia i konsekwentne nagłówki. Numeracja stron (paginacja) powinna być umieszczona w miejscu czytelnym i nieinwazyjnym – zwykle na dole strony, po zewnętrznej stronie lub na środku.
5. Projekt okładki
Okładka jest pierwszą rzeczą, jaką widzi czytelnik – to wizytówka książki. Jej projekt powinien być przygotowany osobno, zgodnie z wytycznymi drukarni. W pliku okładki należy uwzględnić przód, tył i grzbiet, a także spady (zwykle 3 mm z każdej strony). Grubość grzbietu zależy od liczby stron i gramatury papieru – drukarnie zwykle udostępniają kalkulatory lub pomagają ją wyliczyć.
W projekcie warto zostawić miejsce na numer ISBN i kod kreskowy, jeśli planujesz sprzedaż książki. Plik powinien być przygotowany w rozdzielczości 300 dpi, w przestrzeni kolorów CMYK i zapisany jako PDF. Można go stworzyć samodzielnie (np. w Canvie Pro, Affinity, InDesignie) lub zlecić grafikowi, który zadba o odpowiedni balans kolorystyczny, typografię, kontrast i hierarchię treści. Nawet w self-publishingu warto zainwestować w profesjonalną okładkę – to ona często decyduje o tym, czy ktoś po książkę sięgnie.
6. Przygotowanie pliku do druku
Finalny plik książki do druku to najważniejszy materiał, który trafia do drukarni. Najczęściej przyjmuje się, że wnętrze książki powinno być zapisane jako PDF z zaznaczonymi spadami, odpowiednią przestrzenią barw (CMYK), czcionkami osadzonymi w pliku lub przekształconymi na krzywe. Każda drukarnia ma własne specyfikacje – niektóre wymagają plików PDF/X-1a lub PDF/A.
Warto sprawdzić, czy plik zawiera wyraźne marginesy, poprawne rozmieszczenie treści i zgodność ze spadami. Przed oddaniem książki do druku warto zamówić tzw. „proof” – próbny egzemplarz, który pozwoli sprawdzić kolory, układ i jakość materiału. To ostatni moment, by wykryć błędy, zanim książka trafi do szerszego obiegu.
7. Wybór drukarni
Na rynku istnieją dwa główne modele druku: druk cyfrowy i druk offsetowy. Druk cyfrowy pozwala na szybki wydruk niewielkiego nakładu (np. 5, 50 lub 100 egzemplarzy), a także na korzystanie z usług druku na żądanie (POD – print-on-demand). Offset opłaca się dopiero przy większych nakładach – powyżej 300–500 sztuk – i pozwala na lepsze odwzorowanie kolorów, większą kontrolę nad jakością i niższy koszt jednostkowy.
Wybierając drukarnię, zwróć uwagę na: jakość obsługi, dostępność papierów i formatów, czytelne cenniki, wsparcie techniczne, opcję wysyłki bezpośrednio do klienta (dropshipping) oraz zgodność z wymaganiami pliku. Warto poprosić o próbki papieru, przetestować komunikację i sprawdzić opinie.